Toespraak burgemeester Marleen Sanderse op 4 mei

Tijdens de dodenherdenking op 4 mei hield burgemeester Sanderse een toespraak in de kerk en las zij een gedicht voor na de kransleggingen op de Markt.

Toespraak tijdens de herdenking

Vandaag is de dag van herdenken. We herdenken de gevallenen als gevolg van krijgsgeweld. We denken daarbij terug aan vroeger, de Tweede Wereldoorlog, maar ook aan recentere gebeurtenissen. We denken daarbij aan gevallenen in het algemeen en we denken daarbij in menig geval ook aan dierbaren. Allemaal overleden in diepe ellende. Ellende die wij ons maar moeilijk kunnen voorstellen. Ook al komen beelden hiervan, zoals berichten over de oorlog in de Oekraïne, nu makkelijk onze huiskamer binnen. Maar voor de meesten van ons geldt dat we die ellende nooit zelf hebben hoeven ervaren. En dat is ook een reden waarom we herdenken. Dat we ons bewust blijven van iets dat we nooit willen meemaken. 

Bij het herdenken, denken we vaak in termen van goed en kwaad. In termen van wij en zij. Het is een gevoelig punt om ook te denken aan de gevallenen aan de andere kant. Ik vind het mooi om te zien dat we steeds vaker met partijen die eerder tegenover elkaar stonden, gezamenlijk leed herdenken. Want hoe scherp is die lijn tussen wij en zij? En hoe wordt bepaald aan welke kant van de lijn iemand terecht komt? Is het in een oorlog altijd zwart-wit of is het meer grijs? 

Ik moest hieraan denken toen ik onlangs een prachtige Nederlandse serie zag. Deze ging over een Nederlandse jonge man, die opgroeide in een Baltische staat en die samen met vrienden, door patriotisme en romantiek gedreven, wilde vechten tegen het rode gevaar dat dreigde vanuit Rusland. Zo belandde hij uiteindelijk in het Duitse leger. Op Oekraïens grondgebied beging, maar voornamelijk onderging, hij vele verschrikkingen. Van de romantiek was niets meer over. Je zag een doodongelukkige, verloren man die niet het vermogen had om af te stappen van het pad waarop hij was beland. De rest van de familie koos de andere kant en hielp een joodse onderduiker. Zij wilden niets meer met hun zoon te maken hebben. Ook na de oorlog niet. Voor hen was hij dood. Zij hadden hun oordeel klaar. Het verhaal van de verloren zoon ging hier niet op. 

Hoe maak je keuzes? En hoe maak je keuzes in tijden van oorlog? Hoe weet je wat het juiste pad is? Hoe vind je de moed die nodig is voor sommige keuzes? Ontzettend moeilijk. En de gevolgen zijn soms zo groot. 

Wat mij na het kijken van de serie vooral bijbleef is de impact die een keuze op lange termijn nog steeds kan hebben. Een keuze die je als puber maakte achtervolgt je je hele leven. En dat komt vaak ook omdat anderen een invulling geven aan de keuze die jij gemaakt hebt. Er wordt niet naar de achtergrond van de keuze gevraagd. Er wordt zwart wit geoordeeld. Goed of fout. Was je eenmaal aan de verkeerde kant van de lijn dan kom je daar niet meer vandaan. Jouw verhaal telt niet meer. Voor de verloren zoon is geen plaats.

In Hattem kenden we ook een jongen, een Belg, die op 14 jarige leeftijd, als puber dus, een keuze maakte. Achteraf gezien een foute. Dat besefte hij twee jaar later ook. In tegenstelling tot de hoofdpersoon uit de serie die ik bekeek, had hij wel de moed om van zijn pad af te stappen en een andere weg te zoeken. Uiteindelijk is het voor hem slecht afgelopen. Hier in Hattem, bij het Katerveer, is hij naast acht anderen gefusilleerd. Maar hij stond op 14 jarige leeftijd aan de verkeerde kant van de lijn. Hij mocht in Hattem later niet als verloren zoon worden ontvangen en bleef naamloos achter.

Ik zou willen dat wij in staat zijn milder te zijn, te luisteren naar de ander, een schouder bieden voor de pijn van de ander. Dat wij de moed hebben om over ons eigen leed heen te stappen. Dat wij ruimte bieden aan mensen die ooit, soms op jonge leeftijd, een foute keuze maakten maar die de moed hadden om ten minste te proberen van hun pad af te stappen, op zoek naar de juiste weg. 

Dat hoeft wat mij betreft ons niet in de weg te staan om op dit moment diegenen te herdenken die de hoogste prijs betaalden. We herdenken alle gevallenen, vroeger en nu, dichtbij en ver weg.

Gedicht na de kransleggingen

Zojuist, tijdens de herdenking in de kerk, sprak ik over luisteren naar elkaar, milder naar elkaar zijn en elkaar een schouder bieden voor verdriet en pijn. En over ruimte bieden aan mensen die ooit, soms op jonge leeftijd, een foute keuze gemaakt hebben. En op zoek gingen naar de juiste weg. 
 
Vorige maand overleed Huub Oosterhuis. Dichter en theoloog. In de kerk zongen wij een lied van hem. Zijn teksten brachten velen inspiratie en een leidraad om de juiste weg te vinden. Graag sluit ik deze dodenherdenking 2023 in Hattem af met een gedicht van zijn hand over verzoening:
 
Wat ik gewild heb
Wat ik gedaan heb
Wat mij gedaan werd
Wat ik misdaan heb
 
Wat ongezegd bleef
Wat onverzoend bleef
Wat niet gekend werd
Wat ongebruikt bleef
 
Al het beschamende 
Neem het van mij
En dat ik dit was
En geen ander

Dit overschot van
Stof van de aarde
Dit was mijn liefde
 
Hier ben ik.